صدا و اثرات آن بر زندگی انسان

مقدمه:

آلودگی صوتی یکی از زیانبارترین آلودگی ها در تمامی محیط ها از جمله محیطهای اداری ، صنعتی ، کشاورزی ، جنگلها و ... میباشد. در صورت تداوم این آلودگی تاثیرات مخربی بر سیستم های شنوایی، گوارشی و غدد مختلف بدن دارد و زیان های جبران ناپذیری بر فرایندهای عکس العملی و تصمیم گیری انسان گذاشته و منجر به افزایش استرس می شود. آمارها نشان می دهد آلودگی صوتی ۸۹ درصد افزایش وقوع اعمال ناایمن و وقوع حوادث ناشی از خطای انسانی، ۷۶درصد اختلال فشار خون، ۱۱درصد ترس از صدا، ۶۷ درصد استرس و سرگیجه، ۶۲ درصد اختلال خواب، افت تحصیلی وافسردگی را ایجاد می کند.

منابع تولید کننده آلودگی صدا :
1- انتشار صوت در هوای آزاد

2- سروصدای ایجاد شده در منازل

3- سروصدای ناشی از فعالیتهای صنعتی

4- صدای ناشی از ماشین آلات و تجهیزات ساختمانی

5- صدای ناشی از وسائط نقلیه

6- سروصدای ایجاد شده در یک بزرگراه و همچنین سروصدای ایجاد شده براثر حرکت خودروها در داخل نواحی شهری

7- صدای ناشی از پرواز هواپیما در فرودگاهها

8- منابع صدا در کشتی ها

9- سروصدای ناشی از خطوط راه آهن و قطارها

منابع تولیدکنندگی آلودگی صدا در شهر تهران:

به طور کلی عوامل تشدیدکننده آلودگی صوتی در شهر تهران عبارت اند از: حجم بالای ترافیک و تردد خودروها اطراف مناطق مسکونی، وجود ۲ فرودگاه و راه آهن در محیط شهری، تردد خودروهای فرسوده، تردد شبانه خودروهای سنگین اطراف مناطق مسکونی، عدم وجود بزرگراه های استاندارد، عدم رعایت الگوی مناسب در رانندگی، وجود کارگاه های پراکنده صنعتی در سطح شهر. خودرو، مهمترین منبع آلودگی صوتی در شهر تهران است . بعد از خودروها، موتور سیکلت ها با داشتن ۲۵ درصد از سهم حمل و نقل شهری در تهران، با تولید ۹۰ دسی بل صدا از طریق اگزوز، نقش موثری در افزایش آلودگی صوتی در کلانشهر تهران ایفا می نمایند. خطوط راه آهن و فرودگاه مهرآباد در مناطق ۹ و ۲۱ عامل بعدی در تولید آلودگی صوتی در تهران است. ماشین های سنگین و صنعتی نیز در رتبه بعدی صنایع آلودگی صوتی قرار دارند.

اثرات سروصدا برگوش:

1-کاهش موقت شنوایی، مربوط به تغییرموقت آستانه شنوایی(TTS):

Temporary Threshold Shift: درمعرض سروصدای آزار دهنده با شدت صوتی زیاد، در فرکانسهای زیر (فرد بطور اتفاقی یاغیرشغلی باامواج صوتی بالاتراز 65 db مواجهه شده و شنوایی باقطع صدا به وضعیت اولیه برمیگردد).

2- کاهش دائمی شنوایی ، مرتبط باتغییر غیر قابل بازگشت آستانه شنوایی (PTS):

Permanent Threshold Shift: مواجهه مکرر با صدا (تخریب سلولهای م‍‍ژکدار اندام کرتی) ، ازفرکانس 4000هرتز شروع شده و وابسته به عوامل فردی و محیطی می باشد.

3- صوت ضربه ای:کاهش دائمی ، صداها با شدت بالا و مدت زمان کم (مثل :انفجارها ، شلیک گلوله و...).

4- طنین صدا: نقص در فرم حلقه های گوش می باشد.

ریتم امواج مغزی شهروندان شهر های شلوغ تند تر از حد معمول است. تعجب نکنید. به طور کلی کاهش قدرت شنوایی، سر درد، خستگی، سر گیجه، استرس، افسردگی، افزایش فشارخون، تحریک پذیری و زودرنجی، ضعف سیستم ایمنی بدن، سوءهاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب پذیری در مقابل بیماری های ویروسی و عفونی، کاهش قدرت یادگیری در کودکان، سقط جنین، کاهش وزن نوزاد در بدو تولد، کاهش بازده فکری و جسمی، رنگ پریدگی، کاهش درجه حرارت بدن، انقباضات عضلانی و عروقی، بیماری های قلبی و عصبی، بیماری M.S و تغییر در عملکرد طبیعی غدد درون ریزاز جمله اثرات آلودگی صوتی هستند. علاوه بر آن، آرامش صوتی یکی از نیازهای روانی شهروندان است که آن را کاهش می دهد. آلودگی صوتی همچنین اثرات مخربی نیز روی رشد گیاهان دارد. حتی پرندگانی که در شهرهای پرسروصداتر زندگی می کنند با صدای بلندتری آواز می خوانند تا شاید جلب توجهی کرده باشند . به طور کلی می توان گفت، با هیچ معیار و مقیاسی نمی توان درد و رنج و ناراحتی روانی ناشی از مواجهه با آلودگی صوتی را سنجید. در سال ۱۹۹۲ در نروژ ، هزینه آلودگی صوتی را سرانه ۸۸ تا ۵۴۱ دلار در سال برآورد کرده است و هزینه های اجتماعی آلودگی صوتی در اتحادیه اروپا (زمانی که ۱۵ عضو داشت) ۴۲ میلیارد یورو بود که با توجه به افزایش تعداد اعضا به ۲۷ عضو در حال بررسی مجدد است. به طور کلی اثرات روانی سرو صدا شامل:

1- اثر برخواب

2- اثر بر انجام کار

3- اثر برآسایش انسان

4- میزان اختلالات در مکالمات

5- اثر بربدن

6- اثر امواج فوق شنوایی

7- زیانهای مالی ناشی از سروصدا

قوانین و استانداردهای بین اللملی مرتبط با صدا:

استانداردها در 3 بخش زیر تقسیم بندی شده اند:

1- محیط شهری ( استاندارد هوای آزاد)

2- محیط صنعتی

3- محیط غیر صنعتی (آموزشی ، اداری و...)

در ایران برای 8 ساعت کار روزانه ، حدمجاز صدا برای صداهای پیوسته 85db است و به ازای هر 3db افزایش در تراز پایه ، زمان کار باید نصف شود .

جدول1- استاندارد حد مجاز تراز فشار صوت در هوای آزاد در کشور ایران

نوع منطقه		تراز فشار صوت مجاز(db)
		روز (7صبح تا10شب)	شب(10شب تا7 صبح)
1	منطقه مسکونی	55	45
2	منطقه تجاری مسکونی	60	50
3	منطقه تجاری	65	55
4	منطقه صنعتی مسکونی	70	60
5	منطقه صنعتی	75	65

 

جدول2- تراز فشار صوت مجاز برای صداهای ضربه ای

تعداد ضربه دریک روز کاری	تراز فشار صوت برای صداهای ضربه ای
1	160
10	150
100	140
1000	130

 

جدول3- استانداردهای مواجهه شغلی

سازمان	تراز فشار صوت مجاز(db)	قاعده نصف شدن زمان مواجهه
NOISH	90	3
OSHA	90	5
ISO-BOHS	90	3
ACGIH	85	3
ایران	85	3

استانداردهای قابل قبول سروصدا در محیط های شهری :

1- سازمان بین اللملی هواپیمایی غیر نظامی ICAO.

2- سازمان بین اللملی استاندارد ISO.

3- سازمان بهداشت جهانیWHO.

4- کمیسیون اقتصادی اروپاECE.

5- انجمن آکوستیک GALF.

6-سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعهOECD.

7-سازمان بین اللملی کارILO.

8- جامعه اقتصادی اروپاEEC.

کنترل صدا:

1- زنجیره صدا، منبع،مسیر، دریافت کننده: هریک یا ترکیبی از آنها را میتوان درنظر گرفت :

الف- منبع صوت: منبع مولد را به جای دیگری که حساسیت کمتری دارد تغییر مکان داد یا منبع مولد را تحت کنترل درآورد .مثلا“: حذف صدا از کلیه سطوح مرتعش کننده ، فن ،پمپ و...

ب- مسیر انتقال: اگر هوا باشد از مواد عایق صوت و جاذب صوت و اگر سازه جامد از وسایل میرا کننده ارتعاشات و عایقهای صوتی که درون سازه ها استفاده نمود.

ج- دریافت کننده : آخرین اقدام کنترل صدا میباشد مانند : استفاده از گوشی در مناطق صنعتی ، استفاده از پنجره های دوجداره برای منازل و مجتمع های مسکونی یا ایستگاههایی که در نزدیکی فرودگاهها یابزرگراهها و خطوط مترو احداث شده اند ، می باشد .

2- کاهش صدا توسط موانع: بهنگام تردد وسائط نقلیه در جاده ها ، از دیوارها یا مانع استفاده نمود .

3- کاهش صدا از طریق کاشت بوته ها ودرختان در اطراف مسیر :اگرچه روش مطلوبی نیست اما از زمین بدون پوشش گیاهی مناسبتر است . از دیگر عوامل موثر بر گیاهان در تاثیر بر آلودگی صدا میتوان به عوامل ذیل اشاره کرد :

نوع گیاه: پهن برگان همیشه سبز به دلیل ایجاد بهترین تراکم و پوشش بالاترین ثمربخشی را دارند ترکیب در ختان افرا ، اقاقیا، چنار اثر کاهندگی بیشتری نسبت به ترکیب چنار خالص دارد . در گونه های سوزنی برگ نیز گونه هایی با میزان صمغ زیاد بهتر عمل می کنند.

تراکم: هرچه تراکم یا انبوهی گیاه افزوده شود خاصیت کنترل کنندگی بیشتری دارند .

ارتفاع: ارتفاع درختان از منبع باید طوری باشد که حداقل خط دید ناظر را قطع کند .

بافت: گیاهان از نظر بافت به سه گروه نرم، متوسط و خشن تقسیم می گردند که اثرات متفاوتی بر روی صدا دارند. بافت نرم ویکنواخت باعث جذب بهتر صدا می گردد.

خصوصیات شاخ و برگ: از جمله پهن یا سوزنی برگ بودن، اندازه برگ، ضخامت برگ، طرز قرار گرفتن شاخ و برگ، اندازه دمبرگ و سفتی شاخه ها بر روی صدا اثرات متفاوتی دارند.

موقعیت درختان: هرچه فاصله کاشت تا منبع تولید صدا کمتر باشد اثر کاهندگی بیشتر است .

4- عایق سازی.
5- عایق سازی امواج صوتی معلق در هوا بوسیله جداکننده ها(دیواره ها) وسایر مواد.

6- عایق سازی صدای ضربه ای (کوبه ای): از طریق کف های شناور و یا استفاده از عایقهای پشم شیشه .

نتیجه گیری :

همانطور که اشاره شد ، روش های مقابله با آلودگی صوتی به طور کلی ۲ دسته اند:

Ø      دسته اول روش هایی است که به پیشگیری از تولید آلودگی منجر می شوند. مانند: تولید و استفاده از وسایل نقلیه کم صدا، محدودیت سرعت، استفاده از روکش های آسفالت مناسب، استفاده از لاستیک های کم صدا، ممنوعیت بوق زدن برای مناطق با حساسیت بالا (بیمارستان ها، مدارس و...)، اعمال محدودیت تردد در شهر به خصوص برای کامیون ها و معاینه فنی خودروها.

Ø      دسته دوم روش هایی هستند که به کاهش آلودگی صوتی منجر می شوند. مانند: استفاده از فضای سبز ، دیوارهای صوتی، استفاده از مواد و مصالح جاذب صوت در دیوارها، درها و پنجره ها، چینش مناسب و رعایت فاصله قانونی ساختمان ها از خیابان ها و بزرگراه ها.

بنابراین شهروندان تهرانی ( شهرهای بزرگ ) می توانند با اتخاذ روش هایی ساده مانند : رعایت سرعت مجاز، استفاده از لاستیک های مناسب برای خودروها و یا عدم استفاده از بوق در مکان های خاص نظیر مناطق مسکونی، بیمارستان ها و مدارس در کاهش آلودگی صوتی و سلامت روح و روان خود سهیم باشند که همه این موارد به آموزش و فرهنگ سازی نیازمند است .

در این زمینه مقاله اختصاصی توسط اینجانب در هشتمین همایش مهندسی محیط زیست در دانشگاه تهران آبان 1395، با عنوان"بررسی تراکم آلاینده های هوا و میزان آلودگی صوتی در مواجهه شغلی در یک صنعت ریسندگی و بافندگی و ارائه راهکارهای مدیریتی HSE" به انتشار رسیده است که در صورت تمایل می توانید به آدرس سایت همایش و همچنین سایت سیویلیکا مراجعه نموده و آن را بررسی نماید.

منابع :

1- مهندسی محیط زیست – دکتر مجید عباسپور – انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی – چاپ 1389

2- آلودگیهای محیط زیست – تالیف گروه مهندسین مشاور sdm  -ناشر فن آوران – چاپ 1390

3- مهندسی صدا و ارتعاش – تالیف دکتر رستم گلمحمدی – انتشارات دانشجو- سال 1386

4- اصول مدیریت محیط زیست – مهندس فرزانه صهموریان – انتشارات فدک – سال 1386

5- سایتهای اینترنتی و مقالات مرتبط با موضوع